دهه «رکود، عبرت، تجربه»: بورس و سرمایه هایی که بر باد رفت
بررسی وضعیت بازار سرمایه در دهه ۹۰ نشان می‌دهد که علی‌رغم صعود این بازار در اکثر سال‌های این دهه، اعتمادی که بر اثر ریزش سنگین بازار سرمایه در سال ۹۹ از بین رفت، همچنان به بازار برنگشته است.
یکی از شاخص‌های اقتصادی که در دهه ۹۰ بیش از همه دچار نوسان شد و در اواخر دهه دچار افول گردید و به‌عنوان نماد شکست دولت دوازدهم در اذهان عمومی ثبت شد، وضعیت بازار سرمایه و شاخص بورس بود. این بازار سرمایه‌های زیادی از مردم را که برای اولین بار جذب آن شده بودند، از دست داد.
رشد شاخص کل بازار سرمایه طی دهه ۹۰
به‌طور کلی، شاخص کل بازار سرمایه طی دهه ۹۰ از حدود ۲۶ هزار واحدی در سال ۹۰ به حدود ۱ میلیون و ۳۰۰ هزار واحدی در پایان سال ۹۹ رسید. نمودار شاخص کل بازار سرمایه نشان می‌دهد که طی دهه گذشته بازار سرمایه تقریباً بازدهی ۸ هزار درصدی از خود ثبت کرده است.
اگرچه روند بازار سرمایه طی دهه ۹۰، به‌جز سال‌های ۹۳ و ۹۵ صعودی بوده است، اما ریزش سنگین بازار سرمایه که از مرداد سال ۹۹ آغاز شد، یکی از ریزش‌های کم‌سابقه یا بی‌سابقه بازار سرمایه به حساب می‌آید. بازدهی سالانه شاخص کل بازار سرمایه در دهه ۹۰ نشان می‌دهد که این شاخص از سال ۹۰ تا سال ۹۹ به‌ترتیب بازدهی ۱۱٪، ۴۷٪، ۱۰۸٪، ۲۱٪-، ۲۸٪، ۴٪-، ۲۵٪، ۸۵٪، ۱۸۷٪ و ۱۵۵٪ را به ثبت رسانده است. در طول این سال‌ها، غیر از سال ۹۳ که شاخص کل افت ۲۰ درصدی را نشان می‌دهد و سال ۹۵ که افتی ۴ درصدی داشته، همواره روند روبه‌رشدی را طی این دهه ثبت کرده است.
بررسی وضعیت بورس در سال‌های ۹۹-۹۸
اما بی‌شک مهمترین برهه دهه ۹۰ برای بازار سرمایه، حدفاصل سال‌های ۹۹-۹۸ بود، روزهایی که اتفاقات عجیب و غریبی در بازار سرمایه رخ داد. این اتفاقات که همچنان بعد از گذشت حدود ۳ سال تبعات آن گریبانگیر بورس است، بسیاری از کارشناسان وضعیت این روزهای بازار سرمایه را به اعتماد ازدست‌رفته‌ای ربط می‌دهند که ریشه‌های آن در سال ۹۹ شکل گرفت. کمتر کسی با دیدن صف‌های شلوغ کارگزاری‌های بورسی در فروردین و اردیبهشت سال ۹۹ می‌توانست این روزهای سوت و کور بازار را پیش‌بینی کند. در این یکی دو سال صحبت‌های زیادی در مورد بازار سرمایه شده است، اما بارزترین نکته‌ای که به چشم می‌خورد، سرمایه مردمی است که در رشد و ریزش عجیب بازار سرمایه در طول سال‌های ۹۸ تا ۱۴۰۰ هر روز کمتر شد.
رشد و ریزش عجیب بازار سرمایه بین سال‌های ۹۹-۹۸
فعالان بازار به‌خوبی به‌خاطر دارند که بازار سرمایه چه رشد عجیبی را بین سال‌های ۹۹-۹۸ تجربه کرد، اما با فاصله کوتاهی با ریزش سنگینی مواجه شد. یکی از دلایلی که شاید ریزش سنگین بازار در آن برهه چندان قابل هضم برای سرمایه‌گذاران نبود، دعوت برخی مسئولین وقت برای ورود آحاد مردم به بازار سرمایه بود.تعداد کدهای بورسی در ابتدای سال 99 به 4 میلیون کد رسید. در سال 97 تعداد کدهای معاملاتی 100 هزار کد بود که در سال 98 به 900 هزار رسید، اما تنها در سه‌ماهه ابتدایی سال 99 این رقم به 4 میلیون کد بورسی رسید. شاخص 2 میلیون‌واحدی با حجم معاملات 20 هزار میلیارد تومانی در چشم‌به‌هم‌زدنی مانند خوابی شیرین و رؤیایی جای خود را با کابوس شاخص 1 میلیون‌واحدی با ارزش معاملات 2 هزار میلیارد تومانی عوض کرد. در این بین، اکثر فعالان بازار و به‌خصوص افراد ناآشنا و تازه‌وارد به این بازار، سرمایه خود را هر روز کمتر از دیروز می‌دیدند. اما جدا از دعوت برخی مسئولین وقت برای ورود به بازار سرمایه، نکته‌ای که شاید خسارت دیگری را به اعتماد سرمایه‌گذاران وارد کرد، عرضه سهام برخی از شرکت‌ها در قالب صندوق‌های سهامی توسط دولت بود. برخی کارشناسان معتقدند دولت سهام مذکور را در سقف‌های قیمتی و با قیمتی بالاتر از ارزش ذاتی آن‌ها به فروش رساند. همین امر موجب شد بعد از بازگشایی، قیمت این صندوق‌های سهامی کاهش پیدا کند و به سهامدارانی که دید کوتاه‌مدتی داشتند، زیان‌های قابل‌توجهی وارد شود.
ارزش معاملات بیانگر اعتماد بربادرفته در بورس
یکی از نکاتی که برای سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه باید به آن توجه کرد، ارزش معاملات است. از این طریق به میزان سهام دادوستدشده در یک روز کاری پی خواهیم برد و تا حدی می‌توان حجم نقدینگی حاضر در بازار را تخمین زد. به همین دلیل است که میزان ارزش معاملات در بورس روزانه برای کارشناسان و فعالان حرفه‌ای بازار سهام اهمیت دارد. در واقع، ارزش معاملات خرد به‌نوعی میزان تمایلات و علاقه سرمایه‌گذاران را برای حضور در این بازار نشان می‌دهد. از طرفی، زمانی که شاهد رشد و صعود بازار سرمایه هستیم، ارزش معاملات در روندی صعودی قرار می‌گیرد و زمانی که بازار نزولی می‌شود، همواره شاهد افت ارزش معاملات خواهیم بود.پس از صعود شارپی و ریزش سنگین بازار سرمایه، ارزش معاملات از حدود 25 هزار میلیارد تومان به نزدیک 3 هزار میلیارد تومان نزول کرد و تا امروز ارزش معاملات نتوانسته است به سقف قبلی خود برسد.
